در حقیقت تا آن پیچیدگی‌ها در پیاده شدن این فریضه مورد توجه قرار نگیرد این موضوع حیاتی به اصلاح در جامعه نخواهد انجامید. این روزها با توجه به مواجهات مختلفی که در جامعه به امر به معروف و نهی از منکر صورت می‌گیرد سراغ عبدالله عمادی نویسنده کتاب تازه منتشر شده «مشق ارشاد» رفته‌ و با او به واکاوی جوانب مختلف این امر پرداخته‌ایم.

کتاب مشق ارشاد چه مخاطبی دارد و درباره‌ چه گروهی نوشته شده است؟
این کتاب یک طرح پژوهشی است و مثل هر طرح پژوهشی، مخاطب آن متخصص‌ها و محققان حوزه‌ مرتبط هستند. براین اساس، مخاطبان اول کتاب محققان، پژوهشگران، استادان و کارشناسان موضوع امر به معروف و نهی از منکر هستند. اما با توجه به اینکه این دغدغه را داشتیم که پژوهش‌ها تنها تئوری نبوده و جنبه کاربردی نیز داشته باشند به جنبه عملی و کاربردی موضوع هم توجه کرده‌ایم و تا حدامکان مطالب به صورت روان و ساده بیان شده تا چنانچه
فرد عامی هم کتاب را در دست گرفت بتواند از آن استفاده کند. بنابراین، این کتاب برای مخاطب عام تحصیلکرده نیز قابل استفاده است.
نظر سفارش‌دهنده‌ این تحقیق بر آن بود به امر به معروف در اماکن زیارتی بپردازیم. بنابراین ابتدا این جنبه مورد هدف بود اما زمانی‌که وارد کار شدیم دیدیم در کلیت امر به معروف و نهی از منکر «تأثیرگذار و متقاعدکننده بودن» وجود دارد. به همین خاطر موضوع را عام گرفتیم که شامل همه موقعیت‌های امر به معروف شود. بحث اماکن زیارتی را هم به صورت ویژه و خاص در فصلی از کتاب آوردیم.

همزمانی چاپ این کتاب با اتفاقات و وقایع روز کشور به صورت تعمدی بود؟
خیر. آغاز این طرح در سال۱۳۹۶ بود و از آن زمان مشغول به کار شدیم. آماده شدن کار سه سال زمان برد و پس از آن هم موانع ساختاری وجود داشت تا اینکه چاپ کتاب همزمان با حوادث و اتفاقات ماه‌های اخیر کشور شد. برخی، این همزمانی را به فال نیک گرفتند تا زمینه بیشتری برای ترویج و توجه به این اثر پیدا شود.

با توجه به فضای دوقطبی که در جامعه شکل گرفته امر به معروف و نهی از منکر باید به چه صورت پیاده شود؟
امر به معروف ونهی از منکر اساساً برای این است که دوقطبی‌های کاذب در جامعه را از بین ببرد. ما یک دوقطبی واقعی و حقیقی در نظام هستی داریم و آن هم دوقطبی حق و باطل است. در طول تاریخ نیز انبیا دقیقاً در برابر جبهه باطل قرار داشتند. در عصر ائمه اطهار(ع) نیز به همین شکل بوده است. بنابراین ناگزیریم خط و مرزی میان حق و باطل داشته باشیم و اصلاً یکی از کارکردهای امر به معروف ونهی از منکر نیز همین است که این خط گم نشود و روشن باشد. اگر امر به معروف و نهی از منکر نباشد مشخص نمی‌شود چه کسی در کجا قرار دارد. یک خاصیت این اعلام موضع و امر به معروف ونهی از منکر کردن‌ها این است که جامعه مؤمنان را از جامعه فاسقان و مشرکان جدا می‌کند. برای اینکه این مرزبندی و خط‌کشی منجر به مخاصمه و ستیز و جدال نشود نیاز به تکنیک‌های رفتاری داریم. یعنی درنهایت یک مؤمن و یک فاسق در کنار هم زندگی می‌کنند و ممکن است با هم همسایه هم باشند ولی با هم دعوا و جنگ ندارند. در کتاب مشق ارشاد به این موضوع پرداخته‌ایم که این تعامل میان دو جبهه جزو منش‌های متقاعدگر است که خیلی وقت‌ها همین منش سبب شده طرف مقابل، آن نهی از منکر را به مرور زمان بپذیرد. برای مثال وقتی یک نفر می‌بیند طرف مقابلش با اینکه مخالفش است اما به این میزان مهربان است و با او سازگاری دارد به مرور در راه آن حرف حق قرار خواهد گرفت. در واقع شخصی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند باید منش مهرورزی خود را حفظ کند، پا را از جاده انصاف بیرون نگذارد، تنها آن بخش از رفتار فرد که با آن مخالف است را نقد کند و کل شخصیت طرف مقابل را مورد هجمه قرار ندهد. رعایت این موضوعات سبب اثرگذاری امر به معروف و کاسته شدن دوقطبی کاذب خواهد شد. در فصل دوم کتاب مشق ارشاد درباره منش هدایتگر ۶بخش را آورده‌ایم که شامل مهربانی، اقتدار، خوش اخلاقی، انصاف، صداقت و خردمندی می‌شود. در فضای دوقطبی از میان این ۶مورد بیشتر از همه بحث مهربانی و انصاف نقش دارد که اگر این دو موضوع را بین خودمان و فردی که احساس می‌کنیم با ما در یک جبهه و تفکر نیست رعایت کنیم خیلی از اوقات شاهدیم آن دوقطبی مذموم شکل نمی‌گیرد. در کل، بخشی از دوقطبی در جامعه طبیعی است و خوب و بد و خیر و شر در دو قطب مقابل هم قرار دارند.

در ادامه همین موضوع چنانچه راهکاری داشته باشیم که امر به معروف و نهی از منکر از دو طرف طیف صورت گیرد از نظر شما چقدر می‌تواند از دوقطبی شکننده در جامعه جلوگیری کند و امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک اصل منطقی در میان همه جامعه شناخته شود؟
امر به معروف و نهی از منکر وظیفه همه است نه وظیفه یک شخص خاص. اگر این فریضه همگانی شود طرفینی بودن امر به معروف و نهی از منکر حفظ می‌شود.
در مقابل اما اگر امر به معروف و نهی از منکر همگانی نباشد می‌بینیم افراد خاصی به آن می‌پردازند و در نهایت برآیند موضوع این می‌شود که امر به معروف طرفینی نیست و تنها یک گروه این حق را به خودشان می‌دهند که نظر و ایدئولوژی‌شان را به گروه دیگر تحمیل کنند. اگر همه تذکر دهند هیچ موقع شاهد یک‌طرفه بودن این موضوع نخواهیم بود اما عملاً چون همه این موضوع را نمی‌گویند و کسی که شاید در یک موضوع مقداری پایین‌تر است به خودش اجازه نمی‌دهد به دیگران تذکر دهد فضایی به وجود می‌آید که انگار یک گروه خاصی باید به امر به معروف و نهی از منکر بپردازد.

اهمیت و نقشی که روان‌شناسی اجتماعی می‌تواند در زمینه امر به معروف ونهی از منکر ایفا کند چه میزان است؟
روان‌شناسی به موضوع امر به معروف و نهی از منکر پرداخته اما آن را به این نام بررسی نکرده است. در روان‌شناسی اجتماعی بحث‌های بسیار خوبی برای تغییر نگرش، تغییر رفتار و نفوذ به دیگران شکل گرفته است. این موارد در قالب مذاکره و روش‌های اقناع در روان‌شناسی اجتماعی آمده و نظریه‌پردازی شده است. کسانی‌که در تجارت یا در رسانه هستند از این فنون و روش‌ها بسیار استفاده می‌کنند. جای این برداشت‌های علمی در امر به معروف و نهی از منکر کاملاً خالی است و متأسفانه انجام نمی‌شود. ما در امر به معروف در حال مذاکره هستیم و نیاز به نفوذ و تغییر نگرش و رفتار داریم، بنابراین نیاز است از نظریه‌های روان‌شناسی امر به معروف استفاده کنیم. در کتاب مشق ارشاد تا حد امکان به این مهم پرداخته‌ایم.

بنابراین می‌توان گفت جای بررسی‌های علمی هم در روش‌های امر به معروف و نهی از منکر خالی است؟
بله. ادبیات علمی امر به معروف و نهی از منکر خیلی جای کار دارد به‌خصوص در حوزه روان‌شناسی اجتماعی و همچنین روان‌شناسی نفوذ. برای اینکه این موضوع را تبدیل به گفتمان کنیم مقالات و همایش‌های متعددی نیاز است. متأسفانه این برداشت علمی رایج نیست. ما کتاب مشق ارشاد را یک درآمد بر این موضوع حساب می‌کنیم تا گام اولی در این زمینه باشد. به امید خدا باید در آینده با کارهای علمی بیشتر این موضوع، فربه و به جوانب آن پرداخته شود تا در عمل هم نتایج بهتری را شاهد باشیم.

خبرنگار: نوید سرادار